یك دستاورد موشكی ایرانی كه اهداف هوایی را به راحتی شكار می كند بعلاوه تصاویر
سنج نیوز: تسنیم نوشت: در جریان رزمایش پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت ۹۸، جدیدترین نسخه از سامانه موشكی مرصاد هم حضور داشت و ضد اهداف مختلف پهپاد وی موشكی بكار گرفته شد.
در رزمایش مشترك پدافند هوایی كشور به نام مدافعان آسمان ولایت-۹۸ كه در منطقه عمومی سمنان و در گستره ای به وسعت ۴۱۶ هزار كیلومتر مربع برگزار شد، سامانه موشكی «مرصاد-۱۶» بعنوان جدیدترین گونه این سامانه بومی مورد آزمایش مجدد عملیاتی قرار گرفت. البته اجزاء مختلف این سامانه در رژه های سال های گذشته و هم رزمایش سال قبل پدافند هوایی به نمایش در آمده و مورد آزمایش قرار گرفته بود. مهمترین تفاوت های مشهود و قطعی مرصاد- ۱۶ با نسل های اولیه این سامانه را می توان در موارد زیر برشمرد: متحرك یا تاكتیكی شدن تمام اجزاء سامانه با نصب روی كامیون به كارگیری رادارهای جدید حافظ و نجم۸۰۴ استفاده از پرتابگر جعبه ای برای موشك ها به خدمت گرفتن موشك جدید شلمچه-۲ قبل از پرداختن به خصوصیت های فوق، لازم است تا ابتدا روند توسعه سامانه مرصاد و خصوصیت های آنرا بررسی نماییم. سامانه مرصاد را می توان نخستین سامانه بومی ایرانی دانست كه تمام اجزاء آن از نخستین نسخه سامانه، ساخت داخل بودند. مرصاد به شكلی حاصل تكمیل مسیر بهسازی سامانه آمریكایی MIM-۲۳ هاوك در ایران است و برجسته ترین تغییرات در مرصاد نسبت به سامانه هاوك را می توان استفاده حداكثری از فناوری های جدید مانند الكترونیك دیجیتال، قطعات پیشرفته الكترونیكی با فناوری حالت جامد در رادارها و موشك و الگوریتم های بهبود یافته در كشف و ردگیری هدف و سامانه كنترل آتش برشمرد. سامانه مرصاد قابلیت شناسایی هدف در فاصله ۱۵۰ كیلومتری توسط رادار «كاوش»، قفل كردن روی آن در فاصله ۸۰ كیلومتری و مورد هدف قراردادن آن در بیشینه برد ۴۰ تا۴۵ كیلومتری -بسته به نوع موشك- را دارد.
رادار كاوش سه رادار «كاوش»، «جویا» و «هادی» از روی نمونه های آمریكایی اما با تغییرات یاد شده در زمینه به كارگیری فناوری های دیجیتال ساخته شد. «رادار كاوش در سامانه مرصاد-۱ دارای برد كشف ۱۵۰ كیلومتر و توانایی كشف اهدافی با سطح مقطع ۰.۵ متر مربع از فاصله ۱۱۰ كیلومتری بود. در سامانه مرصاد-۲، برد كشف رادار كاوش به ۲۲۰ كیلومتر افزایش پیدا كرد. رادار جستجوگر ارتفاع پست جویا هم برای كمك به كشف و ردگیری اهدافی كه در ارتفاع پایین پرواز می كنند ایفای نقش می كند. دشواری اصلی ردگیری دقیق اهداف در ارتفاع پائین، انعكاس های راداری عوارض زمینی است كه به آن «كلاتر» گفته می شود. رادار باید بتواند با تفكیك این بازتاب ها از بازتاب اهداف متحرك شامل هواپیما و بالگرد و موشك، تهدیدات را كشف و ردیابی كند. رادار هادی هم كار قفل روی هدف و هدایت موشك به سمت آنرا بر عهده دارد. در سامانه مرصاد قابلیت درگیری همزمان با دو هدف با استفاده از دو رادار هادی بوجود آمده است. این رادار به سامانه های ردیابی الكترواپتیكی هم مجهز شده كه عملكرد آنرا در قفل اپتیكی در شرایط وجود جنگ الكترونیك شدید، حفظ می نماید.
رادار ارتفاع پائین جویا
رادار هادی اتاق كنترل سامانه مرصاد، حجم تغییرات این سامانه بومی را نسبت به هاوك، به خوبی نشان داده است. خیلی از فرایندها به واسطه تكنولوژی های جدید و نرم افزارهای نگارش شده برای مدیریت عملكرد سامانه مرصاد، خودكار شده است.
سامانه مرصاد (سمت راست) و هاوك (سمت چپ) این نرم افزارهای مدیریت عملكرد سامانه، با تحلیل شرایط اهداف مختلف ضمن كمك به فرمانده سامانه برای تعیین بهتر اولویت اهداف، خیلی از فرایندهای غیرخودكار را كه هم زمان بر بوده و هم بار كاری بالایی به كاربران سامانه تحمیل می كرد را حذف كرده و در مجموع اثرگذاری و كارایی سامانه را بالا برده اند.
سامانه مرصاد (سمت راست) و هاوك (سمت چپ)
سامانه مرصاد (سمت راست) و هاوك (سمت چپ) موشك های شاهین و شلمچه دو نمونه موشك توسعه یافته برای سامانه مرصاد هستند. تصاویر انتشار یافته از خط تولید این موشك ها نشان از دگرگونی زیرسامانه های هدایت و ناوبری این موشك ها نسبت به موشك هاوك موجود در ایران دارد. استفاده از آنتن صفحه تخت آرایه ای، الكترونیك دیجیتال و قطعات حالت جامد همچون بهبودهای موشك های ایرانی شاهین و شلمچه نسبت به نمونه آمریكایی موجود در ایران است. موشك شلمچه بعنوان موشك جدیدتر نسبت به شاهین دارای مشخصاتی همچون جرم ۶۳۷ كیلوگرم، طول ۵ متر و سه سانتیمتر، قطر ۳۵۷ میلیمتر، سرعت ۲.۷ برابر سرعت صوت، ارتفاع پروازی قابل درگیری با هدف از ۶۰ متر تا ۱۸۰۰۰ متر و برد مفید۴۰ كیلومتر است.
موشك شاهین
آنتن رادار و اجزاء هدایت موشك شلمچه سامانه های مرصاد و مرصاد-۲ كه از اواخر دهه ۱۳۸۰ و اوائل دهه ۱۳۹۰ به صورت عملیاتی درآمده اند در رزمایش های گوناگونی در مقابل اهدافی با سطح مقطع راداری پائین همچون پهپادهای كوچك مورد آزمایش با سناریوهای سختگیرانه همچون حمله همزمان ویا حملات در پنجره های زمانی بسیار كوتاه قرار گرفته اند. همچون در رزمایش بزرگ محمد رسول الله در دی ماه ۱۳۹۳ منطقه تحت پوشش سامانه مرصاد و موشك شلمچه مورد تهاجم فرضی ۲ پهپاد كوچك قرار گرفت. هر چند این موشك ها عمدتاً ضد پهپادهای كوچك استفاده نمی شوند اما در حالیكه پدافند هوایی از قبل در جریان زمان و جهت حركت این ۲ پهپاد نبود موفق به انهدام آنها در فاصله ۲۶ و ۱۸ كیلومتری شد. در حالیكه تصور می شد همین ۲ پهپاد برای شبیه سازی تهاجم در نظر گرفته شده اند كمی بعد پهپاد دیگری هم به منطقه نفوذ كرد كه در فاصله ۳۲ كیلومتری منهدم شد.
شلیك موشك شلمچه در رزمایش مشترك پدافند هوایی در پائیز ۱۳۹۷ خبر افزوده شدن یك موشك جدید به سامانه مرصاد اعلام گردید. این موشك كه از پرتابگری با ظرفیت تا سه فروند شلیك می شود، شباهت ظاهری بالایی به موشك استاندارد دارد كه در ایران به نمونه های فجر و محراب ارتقاء یافته بود. این پرتابگر برای نخستین بار در رزمایش پدافندی سال ۱۳۹۶ به صورت تك فروندی مشاهده شد اما هیچ خبری در مورد آن اعلام نشده و حتی تصویری از موشك آن هم عرضه نشد و ازاین رو قابل حدس نبود كه این پرتابگر به كدام سامانه مربوط است. در رزمایش اخیر پدافند هوایی در پائیز ۱۳۹۸، نام این موشك جدید، شلمچه-۲ عنوان شد. شلیك سامانه موشكی مرصاد در رزمایش اخیر برد این موشك جدید به صورت دقیق بیان نشده اما در محدوده متوسط اعلام گردید. به واسطه اینكه موشك جدید از پرتابگرهای دارای محفظه یا كنیستر پرتاب می شود، قابلیت های تحرك و جابجایی بالاتری نسبت به موشك های شلمچه و شاهین خواهد داشت. این پرتابگرها موشك را در مقابل عوامل خارجی از تأثیرات انفجار گرفته تا شرایط مختلف آب و هوایی مورد حفاظت قرار داده و كار حمل و انتقال سامانه شامل پرتابگر حاوی موشك آماده شلیك را هم سادهتر و مطمئنتر میكنند. همینطور بارگذاری مجدد موشك های داخل كنیستر روی خودروی پرتابگر نسبت به پرتابگرهای بدون كنیستر قبلی سریعتر و با ایمنی بیشتری صورت می پذیرد. بعلاوه با عنایت به ارتباط زمان سوزش پیشران سوخت جامد با دمای اولیه آن با قرار دادن موشك در محفظه امكان تنظیم دمای آن در حدود بهینه (با قرار دادن ساز و كارهای لازم) وجود دارد كه سبب ایجاد عملكرد یكسان همه موشك های سامانه از نظر پروفیل تولید نیروی رانش می شود. نحوه تولید نیروی رانش هم در عملكرد موشك تاثیر مستقیم دارد. این پرتابگرها با نیتروژن كه گازی خنثی بوده و واكنش شیمیایی در شرایط عادی با مواد مختلف ایجاد نمی كند پر شده اند تا ماندگاری خواص سوخت جامد موشك مشابه شرایط طراحی به بیشترین مقدار ممكن برسد.
پرتابگر سه فروندی موشك جدید سامانه مرصاد-۱۶ پرتابگر جدید با استفاده از تجربه ساخت پرتابگرهای جعبه ای موشك های صیاد-۲ و ۳ ساخته شده است. این پرتابگرها كه مشابهت های بالایی با نمونه مورد استفاده در سامانه آمریكایی MIM-۱۰۴ پاتریوت آمریكا دارند برای نخستین بار به همراه موشك صیاد-۲ در سال ۱۳۹۲ مشاهده شدند. پرتابگر موشك شلمچه-۲ به وضوح كوچكتر از پرتابگر صیاد-۲ است ازاین رو مشهود است كه این پرتابگر مجدداً و برای ابعاد كوچكتر شلمچه-۲ طراحی شده است. در این پرتابگر یك سطح شیبدار بین كابین خودرو و تجهیزات الكتریكی با پرتابگر موشك، حائل شده است كه مانع از برخورد مستقیم گازهای داغ حاصل از احتراق پیشران سوخت جامد موشك به این تجهیزات می شود.
لحظه اولیه شلیك موشك شلمچه-۲ و هدایت گازها توسط سطح شیبدار (رزمایش سال ۹۷) در زمینه تاریخچه توسعه موشك شلمچه-۲ هم باید اظهار داشت كه موشك های استاندارد به قول منابع خارجی به تعداد بیشتر از ۱۴۰ فروند قبل از انقلاب اسلامی از آمریكا خریداری شده بود اما به سبب ضعف سایر حلقه های زنجیره یك سامانه پدافند هوایی، این موشك امكان اثرگذاری مطلوب در دوران جنگ تحمیلی را نیافت. همچون مشخصات نمونه پایه موشك استاندارد می توان به طول ۴.۴۱ متر، قطر ۳۴.۳ سانتیمتر، دهانه بال ۱.۰۸ متر، جرم ۴۹۵ كیلوگرم، برد تا ۳۷ كیلومتر، ارتفاع پروازی تا حدود ۱۹۰۰۰ متر و سرعت دو برابر سرعت صوت (كمتر از ۷۰۰ متر بر ثانیه) اشاره نمود. این موشك از نوع راداری نیمه فعال است كه در این موشك گیرنده ای در دماغه، امواج بازتاب یافته از هدف را كه توسط رادار خودی ارسال شده دریافت كرده و موشك با آشیانه یابی امواج به سمت هدف هدایت می شود. این موشك سوخت جامد دارای سرجنگی ۶۲ كیلوگرم و فیوز مجاورتی است. متخصصان نیروی دریایی ارتش به كمك سایر مجموعه های پژوهشی و صنعتی از میانه دهه ۱۳۷۰ آغاز به كار برای بازسازی و بهسازی موشك های استاندارد كردند. در این طرح حتی بعضی از اجزاء این موشك هم ساخته شده و با عملیاتی شدن مجدد آن، ضمن ایجاد صدها میلیون دلار صرفه جویی ارزی، موشكی دریاپایه برای به كارگیری در مأموریت پدافند هوایی از شناورها به دست آمد. این موشك به نام «فجر» ارائه شد كه در آن، سامانه های راداری و الكترونیكی و عملگرهای مختلف مورد بازنگری و آزمایش قرار گرفته و به صورت كامل عملیاتی شدند كه با عنایت به گذشت سالها از حضور این موشك در رده خدمت عملیاتی چنین كاری لازم بود. در ادامه بهسازی های موشك استاندارد و فجر، چند سال بعد و در ابتدای دهه ۱۳۹۰، خبر یك جهش عملكردی در نمونه جدید بهسازی شده آنها به نام «محراب» اعلام گردید. در موشك محراب علاوه بر بهسازی مجدد سامانه های راداری و الكترونیكی و افزایش مقاومت نسبت به جنگ الكترونیك یك قابلیت بسیار مهم به این موشك افزوده شده و آن توانمندی شناسایی منبع ایجاد اختلالات الكترونیكی و تغییر مسیر به سمت آن است.
شلیك موشك محراب ازاین رو با وجود ایجاد فضای جنگ الكترونیك توسط هدف باز هم هواپیمای هدف از تیررس موشك محراب در امان نخواهند بود. همینطور در صورت حضور هواپیمای پشتیبانی الكترونیكی موجود در منطقه در محدود برد موشك، این هواپیما هم توسط موشك محراب قابل رهگیری و انهدام است. موشك های محراب روی ناوهای رزمی جماران به تعداد ۴ و دماوند به تعداد ۲ تیر موشك، به كارگیری شدند. بنظر می رسد موشك شلمچه-۲ مشاهده شده در چارچوب سامانه مرصاد، نمونه كاملاً ساخت داخل از موشك های استاندارد/محراب باشد. طبیعتاً این موشك سازگاری ساده تری با ناوهای رزمی هم خواهد داشت تا بتواند یكی از مهمترین نیازهای عملیاتی نیروی دریایی ارتش كه سامانه پدافند هوایی موشكی است را دستكم در برد متوسط برطرف كند. قاعدتاً زیرسامانه های هدایت، كنترل و ناوبری توسعه یافته برای آخرین نمونه های موشك شلمچه-۱ و شاید برخی پیشرفت های سایر موشك های پدافند هوایی بومی كه با جدیدترین فناوری های الكترونیك دیجیتال در داخل كشور ساخته شده روی موشك شملچه-۲ به كارگیری شده است. برد شلمچه-۲ برابر ۴۰ كیلومتر عنوان شده كه بهبود ۱۰ درصدی نسبت به موشك SM-۱ استاندارد را نشان داده است.
موشك شلمچه-۲ همانطور كه در ابتدای این گزارش اشاره شد برای بهبود قابلیت های تاكتیكی سامانه مرصاد-۱۶، تمام اجزاء آن شامل رادار كاوش و هادی هم به صورت متحرك درآمده و در پشت یك كامیون نصب شده اند. رادار كاوش از آنتن سه تكه لولا شده به هم استفاده می نماید كه برای شرایط حركت، دو قسمت جانبی آن روی طرفین خودرو قرار گرفته و با اشغال فضای كم، به صورت جمع شده قرار می گیرند. همینطور رادار هادی هم روی پایه جمع شونده ای قرار گرفته كه برای شرایط كاری، با باز شدن پایه ها، آنتن رادار در ارتفاع بالاتری نسبت به اجزاء خودرو قرار گرفته و آماده عملیات می شود.
رادار كاوش متحرك سازی شده در حال حركت (تصویر بالا) و عملیات (تصویر پائین)
رادار هادی متحرك شده؛ فضای خالی زیر رادار، محل قرارگیری آن در حال حركت است یكی از بهبودهایی كه در سامانه مرصاد در سال های اخیر به انجام رسیده افزوده شدن رادار آرایه فازی و پیشرفته حافظ است. این رادار كه توانایی كشف و ردگیری اهداف را به صورت همزمان و به صورت سه بعدی دارد برد بیشینه ۲۵۰ كیلومتر داشته و توانایی ردگیری همزمان ۱۰۰ هدف را دارد. با عنایت به حد تفكیك بالا در برد، زاویه و سرعت، رادار حافظ می تواند در مقابل تهدیدات گروهی كه در حال پرواز نزدیك به هم هستند به خوبی عمل كند. این رادار دارای توانایی كار به صورت ۲۴ ساعته بوده و با عنایت به استقرار آن بر روی كامیون از تحرك بسیار خوبی برخوردار و در زمان بسیار كوتاهی قادر به شروع عملیات است. رادار حافظ از روش های پیشرفته و به روز ضد جنگ الكترونیك بهره مند بوده و می تواند در محیط های حاوی اختلال و جنگ الكترونیك انواع اهداف مختلف همچون موشك های كروز و پهپاد را كشف و ردگیری كند.
رادار آرایه فازی حافظ در لیست محصولات صادراتی وزارت دفاع، یك رادار آرایه فازی جدید با باند فركانسی S كه بنظر می رسد نسخه ساده شده ای از رادار نجم۸۰۴ باشد هم بعنوان رادار جدید در سامانه مرصاد صادراتی معرفی شده است. نمونه اصلی رادار نجم۸۰۴ در سامانه پدافند هوایی پانزده خرداد به كار گرفته شده است. ناگفته پیداست كه این رادار همچون رادار حافظ، مزیت های گوناگونی هم در قابلیت های عملیاتی و هم در مقاومت در مقابل جنگ الكترونیك دشمن دارد. قابلیت های نمونه صادراتی سامانه مرصاد دارای قابلیت ردگیری همزمان ۱۵۰ هدف و توانایی درگیری همزمان با ۲ هدف است. اما با عنایت به قابلیت درگیری همزمان سامانه پانزده خرداد بهره مند از نجم۸۰۴ غیرصادراتی با ۶ هدف این احتمال داده می شود كه در نمونه مورد استفاده نیروهای مسلح ایران، قابلیت درگیری سامانه مرصاد-۱۶ از ۲ هدف بیشتر بوده و ۴ یا ۶ هدف باشد.
رادار نجم۸۰۴ در سامانه مرصاد جدید پویایی حلقه های تحقیق و توسعه، طراحی و ساخت، آزمایش و بهسازی و تولید در مجموعه صنایع وزارت دفاع و نیروهای مسلح به صورت مشهود در سامانه پدافند هوایی مرصاد دیده می شود كه ۱۲ مرحله توسعه را در چارچوب سامانه استقراری و سپس ۴ مرحله توسعه در نمونه متحرك تا رسیدن به مرصاد-۱۶ را پشت سر گذاشته اند. ساخت و سپس تولید سامانه های داخلی با قابلیت های راداری و الكترونیكی كه برای دشمن به صورت قطعی معلوم نیست سبب افزایش فضای ابهام در توانمندی پدافند هوایی كشور و به صورت كلان سبب ایجاد لایه های پنهان در پدافند هوایی كشور می شود. این امر در وهله اول به افزایش بازدارندگی دفاعی و در روز واقعه به پاسخ محكم و كوبنده به تجاوز هر دشمن احتمالی منجر می شود. ۲۷۲۷
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب