عطاءالله مهاجرانی:
آیت الله منتظری از بانیان نظریه ولایت فقیه بود و تا آخر به آن عقیده داشت
سید عطاءالله مهاجرانی در روزنامه اعتماد نوشت: مرحوم آیت الله منتظری، بیشتر از هر فقیه دیگری، از بُعد نظری به پژوهشی جامع درباره امر حکومت دینی پرداخت. کتاب کم نظیر چهار جلدی «دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه» همچون میراث علمی و اندیشگی ایشان است.
نکته نخست: در مقدمه کتاب، ایشان از منظر عقلانی و منطقی لزوم حکومت در اندیشه اسلامی و هم در جوامع اسلامی را مطرح کرده اند. آنگاه در تبیین لزوم حکومت دینی، عبارتی کوتاه و منسجم و عمیق دارند. عبارت ایشان را صورت بندی جدیدی می کنم تا مبحث روشنایی بیشتری داشته باشد. متن ایشان را در انتهای درنگ در پاورقی ببینید.
۱- حکومت در بافتار و ساختار اسلام و نظام اسلامی وجود دارد.
۲- پیامبر اسلام(ص) به فرمان خداوند، حکومت اسلامی را تاسیس کرد.
۳- مردم مسلمان صدر اسلام، بر اساس ایمان به خداوند، ایمان به رسالت پیامبر و باور به فرمانروایی او بر جامعه (امت اسلامی) و پیروی از پیامبر درباره آنچه به او داده شده بود، پیمان بستند.
۴- همچون اموری که به پیامبر اسلام داده شده بود، قوانین و مقررات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بود.
۵- بر پژوهنده فقه اسلامی، امر «حکومت دینی» این امر روشن و واضح است.
در واقع کتاب چهار جلدی بررسی ها و پژوهش درباره ولایت فقیه، بسط همین پنج نکته است که در مقدمه کتاب آمده است. بدیهی است درباره حکومت دینی و ولایت فقیه، میتوان تفسیر و تبیین متفاوتی داشت، اما تفسیر و تبیین متفاوت درباره اصل حکومت دینی و انکار آن مبحث دیگری است. چنانکه مرحوم منتظری بعدا درباره حدود اختیارات ولی فقیه یا شیوه انتخاب ولی فقیه، بعد از انتشار این کتاب، نظرات دیگری را مطرح نمودند، میتوان آن نظرات را نظر تفسیری و مکمل خواند و نه تجدیدنظر در اصل و اعتبار حکومت دینی. به عبارت دیگر، پنج نکته ای که بعنوان محور یا کانون بحث در مقدمه کتاب آمده است، هیچ کدام مشمول تجدیدنظر نشده است. از این زاویه دید، نظریه آیت الله حسینعلی منتظری از اساس با نظریه آیت الله مهدی حائری یزدی متفاوت و بلکه متقابل است.
نکته دوم: آیت الله منتظری، در مقدمه کتاب، تعبیر دیگری درباره حکومت اسلامی دارند. باردیگر به بافتار و ساختار نظام اسلامی که شامل نظام حقوق فردی و خانوادگی و اجتماعی است اشاره می کنند و حکومت دینی را در نظام اعتقادی اسلامی «امری ذاتی» تفسیر می کنند. اگر امر حکومت دینی را در نظریه اسلامی «امری ذاتی» تلقی نماییم، بدیهی است تمامی ملاحظاتی که درباره شیوه حکومت یا صلاحیت حاکمان و حدود اختیارات حکومت و حاکم مطرح می شود، امری درجه دوم خواهد بود. این ترتب را به لحاظ ارزشی نمی گویم، از حیث منطقی چنین است. یعنی نمی توان از نظریه آیت الله منتظری تلقّی باور به نظریه جدایی دین و دولت، یا سکولاریسم که این روزها مُد شده است، استنباط نمود. به عبارت دیگر، نمی توان کتاب چهار جلدی «بررسی های ولایه فقیه» را که با استدلال عقلانی، قرآن و روایی بیان شده، به اعتبار چند اظهارنظر که بر حسب مقتضیات جدیدی مطرح گردیده است، نفی یا انکار کرد. نکته سوم: نظریه آیت الله منتظری درباره ولایت فقیه، با نظر فقیهانی که به ولایت فقیه باور ندارند، یا اختیارات ولی فقیه در دوران غیبت را در امور فردی خلاصه می کنند یا اساسا شأن فقیه را حکومت و سیاست نمی دانند متفاوت می باشد. آیت الله منتظری ولایت فقیه را امتداد منطقی حکومت دینی پیامبر اسلام و امامان شیعه و در دوران غیبت، همچون حقوق فقیهان اعلم اعدل آگاه به امور زمانه می دانند. حال امکان دارد کسی بگوید، با حدود اختیارات ولی فقیه مخالف باشد. مثلاً برای ولی فقیه شرط اعلمیت قائل باشد؛ اما نمی توان در اصل اعتبار نظریه، دست کم از دیدگاه مرحوم آیت الله منتظری تشکیک کرد. نکته چهارم: با دقت در مبانی کتاب آیت الله منتظری، به این نکته پی می بریم که کتاب ایشان در واقع همان تفصیل نظریه ولایت فقیه آیت الله العظمی سید حسین بروجردی مرجع اعلای شیعه است که در تقریرات درس نماز جمعه ایشان، توسط آیت الله منتظری تنظیم و انتشار یافته است. نکته بسیار مهم، اصول بحث آیت الله بروجردی در این کتاب است. این مطالب در سال ۱۳۲۷ خورشیدی مطرح گردیده است. افزون بر آیت الله بروجردی، که به صراحت اسلام را «دین سیاسی- اجتماعی» تفسیر کرده است و به روشنی و مدلل - بیشتر با تاکید بر رویکرد عقلانی- از نظریه ولایت فقیه دفاع کرده است، امام خمینی نیز، در درس های ولایت فقیه در نجف، در سال ۱۳۴۸ همین مبانی و رویکرد را مطرح کرده اند. نکته پنجم: گرچه مباحث در ارتباط با تصویب اصل ولایت فقیه، در مجلس خبرگان قانون اساسی به صورت فشرده مطرح گردیده است اما پیداست که آیت الله منتظری بعنوان رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی، نقش موثّری در تصویب این اصل داشته اند. بعنوان نمونه در مجلس خبرگان بعنوان رئیس مجلس اعلام نموده اند.
«آقایان مطمئن باشند ما آن قانون اساسی را که در آن مسئله ولایت فقیه و مسئله این که تمام قوانین برپایه کتاب و سنت نباشد، اصلا اینجا تصویب نخواهیم کرد، بلکه ما یک قانون اساسی تصویب خواهیم کرد که ملاک آن مسئله ولایت فقیه باشد و همینطور اساس حکومت و ولایت به دست فقیه مجتهد عادل اعلم اتقی باشد و زیربنای تمام قوانین هم کتاب و سنت پیغمبر(ص) و ائمه اطهار(ع) خواهد بود. اصلا اگر پایه یک طرح قانون اساسی بر طبق این مسائل نباشد، از نظر ما ساقط و بی اعتبار است. این را آقایان مطمئن باشند.... ما می خواهیم صددرصد اسلامی و بر مبنای ولایت فقیه باشد.»
نکته ششم: به نظرم هیچ اشکالی ندارد که برخی طرفدار سکولاریسم یا حتی فراتر از آن پیرو لاییسیته باشند. باشند! اما نمی توانند از نظریه سیاسی و دینی آیت الله منتظری برای خود مستند فراهم نمایند.آیت الله منتظری، در واقع یکی از مهم ترین نظریه پردازان حکومت دینی و نظریه سیاسی اسلام در دوران معاصر است. 23302
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب